บทที่ 5 : การทำงานของ DHCP (แจก IP อัตโนมัติ)

คำนำ

ในการวางระบบเครือข่าย เมื่อมีอุปกรณ์จำนวนมากเชื่อมต่อเข้ามา การแจกจ่าย IP Address ให้กับแต่ละเครื่องแบบ Manual (Static IP) ย่อมเป็นเรื่องยุ่งยากและเสียเวลา นี่คือเหตุผลที่เราใช้ DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol) เข้ามาช่วย

DHCP ทำหน้าที่แจก IP Address อัตโนมัติให้กับอุปกรณ์ในเครือข่าย โดยไม่ต้องตั้งค่าเองทุกครั้ง จึงช่วยลดภาระผู้ดูแลระบบ และลดความผิดพลาดจากการกำหนด IP ซ้ำซ้อน

---

1. DHCP คืออะไร?

DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol) คือโปรโตคอลในเครือข่ายคอมพิวเตอร์ที่ใช้สำหรับแจกจ่าย IP Address และข้อมูลเครือข่ายอื่นๆ ให้กับ Client อัตโนมัติเมื่อมีการเชื่อมต่อเข้ามาในเครือข่าย

สิ่งที่ DHCP แจกให้อุปกรณ์แต่ละเครื่อง ได้แก่

• IP Address

• Subnet Mask

• Default Gateway

• DNS Server

• Lease Time (ระยะเวลาการใช้ IP)

---

2. กระบวนการทำงานของ DHCP

เมื่ออุปกรณ์เชื่อมต่อเข้ามาในเครือข่าย กระบวนการทำงานของ DHCP จะดำเนินการตามขั้นตอนดังนี้ (เรียกว่า DORA Process)

1) DHCP Discover

• Client ส่งข้อความ Broadcast ไปทั่วเครือข่ายเพื่อค้นหา DHCP Server

• เป็นการประกาศว่าต้องการ IP Address

2) DHCP Offer

• DHCP Server ตอบกลับด้วยข้อเสนอ IP Address ที่ยังว่างอยู่

• ข้อความนี้จะระบุรายละเอียดของ IP, Subnet Mask, Gateway และ Lease Time

3) DHCP Request

• Client ตอบกลับไปหา Server เพื่อขอยืนยันรับข้อเสนอที่ Server เสนอมา

4) DHCP Acknowledgement

• DHCP Server ตอบกลับยืนยันการจอง IP ให้กับ Client

• จากนั้น Client ก็จะเริ่มใช้งาน IP Address นั้น

---

3. Lease Time คืออะไร?

Lease Time คือระยะเวลาที่ DHCP อนุญาตให้อุปกรณ์ใช้ IP Address ที่แจกให้

เมื่อ Lease Time ใกล้หมด:

• Client จะเริ่มขอขยาย Lease ใหม่กับ Server

• หาก Client ปิดเครื่อง IP ก็จะถูกคืนกลับไปใน Pool ให้แจกใหม่ต่อไป

การใช้ Lease Time ช่วยให้ IP Address ในเครือข่ายมีการจัดการอย่างมีประสิทธิภาพ ไม่สิ้นเปลือง

---

4. DHCP Server ทำงานที่ไหนได้บ้าง?

DHCP Server สามารถทำงานได้ในอุปกรณ์หลายรูปแบบ เช่น

• Router ในบ้าน (มี DHCP Server ในตัว)

• Switch Layer 3 (ในเครือข่ายองค์กร)

• Windows Server, Linux Server

• ระบบ Cloud DHCP

ในเครือข่ายองค์กรขนาดใหญ่ มักใช้ DHCP Server แยกจาก Router เพื่อการบริหารจัดการที่ดีกว่า

---

5. Static IP vs DHCP

แม้ DHCP จะสะดวก แต่อาจยังมีบางอุปกรณ์ที่ควรกำหนด IP แบบ Static เช่น

• Server

• Printer

• อุปกรณ์ Network สำคัญ

• กล้องวงจรปิด

เพราะต้องการ IP คงที่สำหรับการเข้าถึงจากเครื่องอื่น

ส่วนอุปกรณ์ทั่วไป เช่น คอมพิวเตอร์ โน้ตบุ๊ก มือถือ ควรใช้ DHCP เพื่อความสะดวก

---

6. DHCP Relay

ในบางเครือข่ายใหญ่ที่มีหลาย Subnet

• DHCP Server อาจอยู่คนละ Subnet กับ Client

• ต้องใช้ฟังก์ชัน DHCP Relay บน Router หรือ Switch เพื่อส่งต่อคำขอ DHCP ไปยัง Server ได้

---

7. ประโยชน์ของ DHCP

• ลดภาระการตั้งค่า IP ด้วยมือ

• ป้องกันการชนกันของ IP ซ้ำซ้อน (IP Conflict)

• บริหารจัดการ Pool IP ได้สะดวก

• รองรับจำนวนเครื่องในระบบจำนวนมากได้อย่างยืดหยุ่น

• สามารถกำหนด Option เสริม เช่น DNS, Gateway, Time Server ได้

---

8. บทสรุป

DHCP เป็นกลไกสำคัญในระบบเครือข่ายที่ช่วยอำนวยความสะดวกในการแจก IP Address ให้กับอุปกรณ์ในระบบ ช่วยลดความซับซ้อนของผู้ดูแลระบบ และลดความผิดพลาดที่เกิดจากการตั้งค่าด้วยมือ

การเข้าใจการทำงานของ DHCP เป็นพื้นฐานสำคัญสำหรับผู้ดูแลระบบเครือข่ายทุกระดับ

ในบทถัดไป เราจะไปเรียนรู้เรื่อง DNS (Domain Name System) ซึ่งเป็นกลไกสำคัญในการแปลงชื่อเว็บไซต์ให้เป็น IP Address ที่คอมพิวเตอร์เข้าใจได้